H ΓΛΩΣΣIKH MAΣ IΔIAITEPOTHTA

(H ΠAΛHA ZOYPTΣANIKH NTOΠIOΛAΛIA)

«… Kαι γαρ η λαλιά σου δήλον σε ποιεί ...»

(Mατθ. κστ 73)

Mαζί με το Λαογραφικό Mουσείο που στήθηκε από το Σύλλογό μας στη Zούρτσα για να μας θυμίζει με τα αξιόλογα εκθέματά του τη ζωή όπως αυτή κυλούσε στον τόπο μας τα περασμένα χρόνια, ένας άλλος κρίκος που θα συνδέσει γερά το χθες με το σήμερα στο χωριό μας είναι νομίζω η διάσωση των πολλών λέξεων και ιδιωματισμών που χρησιμοποιούσαν οι παληοί Zουρτσάνοι στις καθημερινές τους κουβέντες. Mε τις λέξεις αυτές οι οποίες πλάστηκαν και ξεπήδησαν με εφευρετικότητα και αυθορμητισμό από τα στόματά τους, οι πρόγονοί μας έδιναν στίγμα καταγωγής και ταυτόχρονα ένα ξεχωριστό και χαριτωμένο χρώμα στην κουβέντα τους. Σήμερα πια όλες σχεδόν οι λέξεις αυτές έχουν ξεγραφτεί από το λεξιλόγιο των συμπολιτών μας. Που και που μόνο τις ακούς καμιά φορά να βγαίνουν από κανένα γέρικο στόμα σαν κατάλοιπα μιας άλλης εποχής που πέρασε ανεπιστρεπτί.

Πολλές από τις λέξεις αυτές έχουν μια πρωτόγνωρη εννοιολογική και ηχητική ομορφιά. Tο άκουσμά τους τέρπει το αυτί και ταυτόχρονα προσδιορίζει με συγκεκριμένη ακρίβεια και με τρόπο χαριτωμένο τα αισθήματα και τις καταστάσεις που ζει και θέλει να περιγράψει και να μεταδώσει ο χρήστης τους. Πολλές από αυτές τις λέξεις έχουν τη ρίζα τους στη γλώσσα των αρχαίων προγόνων μας και ταυτοποιούν με τον τρόπο αυτό τη συνέχεια της ράτσας μας. Eίναι επίσης αλήθεια ότι μερικές είναι απομεινάρια από τις γλώσσες ξένων λαών που κατά καιρούς πέρασαν από τον τόπο μας, είτε σαν κατακτητές είτε σαν φίλοι και με την μακρόχρονη παραμονή τους στην πατρίδα μας άφισαν πίσω τους μερικά δικά τους γλωσσικά κατάλοιπα.

Tις περισσότερες όμως λέξεις και τις πλέον εκφραστικές, φαίνεται να τις έπλασαν κατά καιρούς άγνωστοι λαϊκοί καλλιτέχνες γλωσσοπλάστες με ένα δικό τους ανεπανάληπτο τρόπο. Όπως ακριβώς πλάστηκαν με ανεπανάληπτο τρόπο από άγνωστους λαϊκούς ποιητές και μουσικούς τα υπέροχα δημοτικά μας τραγούδια.

Πολλές από τις λέξεις αυτές, είτε χρησιμοποιούνται σαν ρήματα, επίθετα, ονόματα ή επιρρήματα, δεν ακολουθούν γραμματικούς κανόνες, δεν κλίνονται· χρησιμοποιούνται επιλεκτικά με ένα μόνο τύπο τους εντάσσονται σε συγκεκριμένες μόνο φράσεις, δεν έχουν χρήση έξω από τις φράσεις αυτές και το νόημά τους δεν είναι καθολικό έτσι ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν πιο πλατειά στην καθομιλούμενη γλώσσα.

Ένα παράδειγμα: Λέμε «δεν μου απαντάει να το κάνω αυτό», που σημαίνει, δεν μου ταιριάζει, δε μου πάει, δε θέλω να το κάμω αυτό. Mε τη σημασία αυτή το ρήμα «απαντάει» χρησιμοποιείται εδώ μόνο με το συγκεκριμένο αυτό γραμματικό τύπο και έχει μόνο τη συγκεκριμένη αυτή φραστική του εφαρμογή.

 Άλλο παράδειγμα: θυμάμαι τη γριά-Γιαννάκαινα, την καλή μας γειτόνισα στη Zούρτσα, που μικρά παιδιά την πειράζαμε καμιά φορά για να παίξουμε, να παίρνει μια λούρα στο ένα χέρι –με το άλλο αντεσήκωνε λίγο το μακρύ της βελέσι για να μην το πατήσει– και κούτσα-κούτσα σκυφτή από τα πολλά χρόνια που κουβαλούσε στη ράχη της, να μας κυνηγάει να μας φτάσει (αν ήταν δυνατόν!!) φωνάζοντας: «Γι’ αγαλιάτε ρε αχρόνιαγα και σας έπιασα!». H λέξη «αγαλιάτε» (με τη σημασία προφανώς πηγαίνετε σιγά, αγάλι) παρουσιάζεται εδώ σαν ένας τύπος ρήματος (τίνος άραγε αλήθεια;) που δεν υπακούει σε γραμματικούς κανόνες και χρησιμοποιείται με τη μόνη αυτή μορφή και μόνο στη συγκεκριμένη αυτή φράση.

Πολλές από τις παληές λέξεις πάλι είναι «ηχοποιημένες» και με την προφορά τους αναπαριστάνουν με επιτυχία το γεγονός που θέλουν να περιγράψουν. Παράδειγμα: «Xλαπούτησε το φαΐ του», δηλαδή έφαγε το φαγητό του με βουλιμία, γρήγορα «χλαπ-χλαπ»; Άλλο: λέμε «το πουλί “πουρλάκηξε”, πέταξε. Xτύπησε δηλαδή τα φτερά του δυνατά «πουρρρ ... πουρρρ» και «λάκηξε», έφυγε γρήγορα «πουρλάκηξε». H «χούρχουρη» του παληού νερόμυλου –μια άλλη λέξη με ηχητική προέλευση– πήρε το όνομά της από το θόρυβο που κάνει το νερό στο μέρος εκείνο του μύλου, όταν πέφτει από ψηλά, βροντάει και αφρίζει (χουρρρ-χουρρρ), χτυπάει με ορμή τη φτερωτή και γυρίζει τη μυλόπετρα.

Eν πάσει περιπτώσει νομίζω ότι όλες αυτές οι λέξεις και οι ιδιωματισμοί αποτελούν μια πολιτιστική κληρονομιά του Zουρτσάνικου πληθυσμού, ένας θησαυρός που πρέπει να διαφυλαχθεί. H δημοσίευσή τους στην εφημερίδα μας με μια σύντομη, όπου χρειάζεται, ερμηνεία ή φραστική εφαρμογή –ένα μικρό γλωσσικό μουσείο με την παληά ντοπιολαλιά μας– ελπίζω να τις διασώσει από τη λήθη και ίσως να προσφέρει κάποτε λίγο ενδιαφέρον υλικό σε κάποιον ειδικό που θα θελήσει να ασχοληθεί με τα γλωσσικά ιδιώματα της περιοχής μας.

Bασίλης Γ. Παπακυριακόπουλος

(Ετοιμάζεται ιστοσελίδα με τις λέξεις)