Ο Ναός του Επικούριου Απόλλωνα

Βίντεο για τον ναό από την εκπομπή "Μένουμε Ελλάδα"

ΛIΓA ΣTOIXEIA ΓIA THN TAYTOTHTA TOY NAOY

Ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες της Φιγαλείας είναι ένας από τους σημαντικότερους και επιβλητικότερους της αρχαιότητας. Χαρακτηρίζεται από πλήθος πρωτοτυπιών, τόσο στην εξωτερική όσο και στην εσωτερική του διαρρύθμιση, που τον καθιστούν μοναδικό μνημείο στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής.

Ο Ναός του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες Φιγαλείας
πριν από την εγκατάσταση του στεγάστρου (1986)

Υψώνεται επιβλητικά στα 1130 μέτρα, στο γυμνό, βραχώδες τοπίο των Βασσών στο κέντρο της Πελοποννήσου, πάνω στα βουνά μεταξύ Ηλείας, Αρκαδίας και Μεσσηνίας και βρίσκεται 14 χλμ. νότια της Ανδρίτσαινας. Παραμένει ο καλύτερα σωζόμενος αρχαίος ναός μετά απ’ αυτόν του Hφαίστου στο Θησείο.

Αφιερώθηκε από τους Φιγαλιείς στον Απόλλωνα, διότι τους βοήθησε να ξεπεράσουν μια επιδημική αρρώστια. Γι’ αυτό δόθηκε και το προσωνύμιο «επικούριος» (επίκουρος=βοηθός).

Ανεγέρθηκε το δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.Χ. και αποδίδεται στον αρχιτέκτονα Ικτίνο τον Αθηναίο (αρχιτέκτονα του Παρθενώνα).

Διακοσμητής της ζωφόρου με θέματα την Αμαζονομαχία και Κενταυρομαχία, ήταν ο Αλκαμένης ο Λήμνιος.

Ως υλικά κατασκευής του, χρησιμοποιήθηκαν το μάρμαρο στον πλαστικό διάκοσμο και τη στέγη και για το υπόλοιπο κτήριο ντόπιος γκρίζος ιζηματογενής ασβεστόλιθος.

Ο προσανατολισμός του ναού είναι ασυνήθιστος, από Βορά προς Νότο.

Πληροφορίες για το ναό: α) Παυσανίας (Αρκαδικά 8, 41, 7-8), β) Πολύβιος (4,7,9).

Το είδος του ναού είναι Δωρικός περίπτερος. Αποτελείται και από τους τρεις ρυθμούς: Δωρικό, ιωνικό, κορινθιακό.

Ανακαλύφτηκε το 1765. Αίτιος της ανακάλυψης ήταν ο Γάλλος αρχιτέκτονας Ιωακείμ Μποσέ.

Λεηλατήθηκε το 1812

Σινάφι λεηλασίας: Οι «πολιτισμένοι» Ευρωπαίοι, Στάκελμπεργκ, Ληκ, Γκρόπιους, Μπρόστεντ, Κοκερέλ, Φόστερ, Χαλερστάιν κ.ά.

Λάφυρα λεηλασίας: Οι 23 πλάκες της εξαίρετης ζωφόρου (βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο). Άλλα γλυπτά του που βρίσκονται στα Μουσεία του Λούβρου (Γαλλία) και του Μονάχου (Γερμανία). Σε μας οι «άρπαγες» έστειλαν γύψινα εκμαγεία (Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών).

Ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα, από το 1986 ανήκει στα προστατευόμενα από την UNESCO μνημεία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Ο Ναός του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες Φιγαλείας
καλυμμένος με στέγαστρο για προστασία (1987)

YΠAΓΩΓH TOY NAOY ΣTO NOMO MEΣΣHNIAΣ!!!

Έντονες αντιδράσεις έχει προκαλέσει στους κατοίκους και τους φορείς της Ηλείας η μεθόδευση του εκ Μεσσηνίας καταγόμενου υπουργού Πολιτισμού Αντώνη Σαμαρά, λίγες ημέρες πριν από τις εκλογές, να μεταφέρει τη διοικητική υπαγωγή του αρχαίου Ναού του Επικούριου Απόλλωνα από τη Ζ’ Εφορεία Αρχαιοτήτων της Ηλείας, στην Εφορεία Αρχαιοτήτων της Μεσσηνίας, τροποποιώντας την απόφαση του 1986 (ΦΕΚ 837/Β/4-12-86). Η τροποποιητική απόφαση δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ (Α 437/10-09-09) ως «διόρθωση σφάλματος».

Με επιστολή του στον κ. Σαμαρά, που κοινοποιεί στους αρχηγούς όλων των πολιτικών κομμάτων και στον πρωθυπουργό, ο νομάρχης Ηλείας, Χαράλαμπος Καφύρας, επιτίθεται οργισμένος στον υπουργό Πολιτισμού τονίζοντας:«Μια τέτοια απόφασή σας, μας βρίσκει κατηγορηματικά αντίθετους. Θεωρούμε ότι αυτή η διοικητική πράξη αποτελεί όνειδος και ρουσφετολογική παραχάραξη της Ιστορίας για εξυπηρέτηση μικρών, προσωπικών και ατομικών σας συμφερόντων. Δεν μπορεί σε καμία περίπτωση η ανάγκη και το άγχος για την εκλογή στο Κοινοβούλιο, επειδή είστε υποψήφιος βουλευτής στη Μεσσηνία, να μετατρέπει το ιστορικό μνημείο σε αντικείμενο ρουσφετολογικών αναγκών. Ο Ναός του Επικούριου Απόλλωνα είναι μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και σε συνδυασμό με την Αρχαία Ολυμπία και την Αρχαία Ήλιδα αποτελούν τα πλέον γνωστά αρχαιολογικά μνημεία της Ζ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, που εδρεύει στην Αρχαία Ολυμπία».

Αναπαράσταση του σηκού του Ναού
Σχέδιο του A. MALLWITZ (1975)

Τι υποστηρίζει η Ηλεία

Όσον αφορά το θέμα για το πού ανήκει διοικητικά ο Επικούριος Απόλλωνας, η Νομαρχία Ηλείας υποστηρίζει τα εξής:

1. Το έμβλημα της σφραγίδας του 1851 του Δήμου Ανδρίτσαινας σαφέστατα καταδεικνύει ότι ο ναός ανήκει στα διοικητικά όρια του Δήμου Ανδρίτσαινας.

2. Σύμφωνα με τον καθορισμό των κοινοτικών ορίων Σκληρού – Δραγωγίου στις 22 Μαΐου του 1961 και βάσει μαρτυριών κατοίκων της περιοχής, προκύπτει ότι οι Βάσσες είναι στα όρια του δημοτικού διαμερίσματος Δραγωγίου, του σημερινού καποδιστριακού Δήμου Ανδρίτσαινας.

3. Ο χάρτης της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού σε κλίμακα 1/5000, τον οποίο η Ζ’ Εφορεία Αρχαιοτήτων (Ηλείας) επισυνάπτει με το υπ’ αριθμόν 344228007 έγγραφό της προς το υπουργείο Πολιτισμού, αποδεικνύει και αποτυπώνει σαφέστατα ότι το Ιερό του Επικούριου Απόλλωνα βρίσκεται εντός των γεωγραφικών ορίων του Νομού Ηλείας.

4. Η αναπτυχθείσα επιχειρηματολογία του ΥΠΠΟ είναι ελλιπής, δεν στηρίζεται σε κανένα επιστημονικό, αρχαιολογικό και διοικητικό στοιχείο, δεδομένου ότι η φυσική, γεωγραφική, ιστορική και αρχαιολογική θέση του ναού είναι στον νομό Ηλείας, εφόσον με το μνημείο συνδέεται άμεσα και άρρηκτα η ιδρύτρια πόλη του ναού, η αρχαία Φιγαλεία, ανήκουσα διοικητικώς στην, βορείως του ποταμού Νέδα, επαρχία Ολυμπίας του Νομού Ηλείας.

Τι υποστηρίζει η Μεσσηνία

Την αντίθετη, φυσικά, άποψη έχουν οι Μεσσήνιοι. Υποστηρίζουν, εδώ και χρόνια, ότι γεωγραφικά, σύμφωνα με τους εγκεκριμένους από το κράτος χάρτες της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού, ο Ναός του Επικούριου Απόλλωνα ανήκει στον νομό Μεσσηνίας. Διοικητικά, βέβαια, μέχρι το 2006 ανήκε στην Ζ’ Εφορεία Αρχαιοτήτων, στην οποία υπάγονταν όλα τα μνημεία και οι αρχαιολογικοί χώροι των νομών Ηλείας, Μεσσηνίας και Ζακύνθου. Το πρόβλημα ανέκυψε όταν δημιουργήθηκε η ΛH’ Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας (2006). Ο ναός έπρεπε να υπαχθεί στη νέα Εφορεία, όπερ και εγένετο τώρα από τον Yπ. Πολιτισμού Αντώνη Σαμαρά.

Ανακοίνωση ΥΠ. Πολιτισμού

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Αθήνα, 18/9/09

Σε ό,τι αφορά το ζήτημα που προέκυψε με το Ναό του Επικουρίου Απόλλωνα, από το Υπουργείο Πολιτισμού ανακοινώνονται τα ακόλουθα:

Στις 6 Ιουλίου 2009, σε ανύποπτη ―πολιτικά― στιγμή, υποβλήθηκε αίτημα του Νομάρχη Μεσσηνίας κ. Δημήτρη Δράκου, του Προέδρου της ΤΕΔΚ Μεσσηνίας κ. Παναγιώτη Νίκα και του Δημάρχου Είρας Μεσσηνίας κ. Γιάννη Αδαμόπουλου προς τη Γραμματεία του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου του ΥΠ.ΠΟ., για τον τοπογραφικό προσδιορισμό του Ναού.

Το ζήτημα προωθήθηκε αρμοδίως και κατέληξε εν τέλει στη Διεύθυνση Τοπογραφήσεων και Κτηματολογίου του Υπουργείου Πολιτισμού, η οποία μετά από σχετική έρευνα διαπίστωσε ότι ο Ναός του Επικουρίου Απόλλωνα και ο πέριξ αρχαιολογικός χώρος, βρίσκονται καθ’ ολοκληρία εντός των ορίων του Νομού Μεσσηνίας. Η διαπίστωση αυτή βασίστηκε σε επιστημονική τεκμηρίωση και στηρίχθηκε στις αδιαμφισβήτητες συντεταγμένες που έχουν κατατεθεί, προκειμένου ο Ναός του Απόλλωνα να κηρυχθεί παγκόσμιο μνημείο της UNESCO.

Κατόπιν, η αρμόδια Διεύθυνση του ΥΠ.ΠΟ., ζήτησε από το Εθνικό Τυπογραφείο τη διόρθωση σφάλματος σε ΦΕΚ που είχε εκδοθεί παλαιότερα.

Η Νομαρχία Ηλείας

Η Νομαρχία Ηλείας, σε εγκύκλιο επιστολή της για την απαράδεκτη απόφαση, υπαγωγής του ναού στη Μεσσηνία, εκτός των επιχειρημάτων της αναφέρει και τα εξής:

Εμείς όλοι οι Ηλείοι έχουμε την αταλάντευτη θέση οτι μπορεί ο Ναός του Επικούριου Απόλλωνα να βρίσκεται επί Ηλειακού εδάφους αποτελώντας αναπόσπαστο κομμάτι της Φιγαλικής γης της επαρχίας Ολυμπίας του Νομού Ηλείας, όμως ανήκει στους Ηλείους, στους Αρκάδες, στους Μεσσήνιους, σε όλη την Ελλάδα, σε όλο τον κόσμο, όπως αρμόζει σε ένα μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.

ΘΕΩΡΟΥΜΕ ότι μνημεία σαν τον Επικούριο Απόλλωνα δεν περιορίζονται στα όρια ενός Νομού, αλλά ανήκουν σε όλο τον ΚΟΣΜΟ, και αντί να αποτελεί στοιχείο μικροπολιτικής διαμάχης, χρειάζεται επαρκής χρηματοδότηση, ώστε να διατηρηθεί και να αποκατασταθεί με τον καλύτερο δυνατό, σωστό και σύντομο τρόπο. Χρειάζεται η δημιουργία ευρύτερου αρχαιολογικού πάρκου, η δημιουργία μουσείου για ολόκληρη την περιοχή και η δημιουργία κατάλληλων υποδομών οδικής πρόσβασης και επίσης να συγκροτήσουμε μέτωπο για την επιστροφή της ζωφόρου του Επικούριου απο το Βρετανικό Μουσείο.

ΑΠΑΙΤΟΥΜΕ ότι τώρα πριν τις εκλογές η Κυβέρνηση να ανακαλέσει την απαράδεκτη απόφαση για άμεση αποκατάσταση της νομιμότητας, να αναιρέσει ως τεράστιο ΣΦΑΛΜΑ την υπαγωγή του Ναού του Επικούριου Απόλλωνα στο Νομό Μεσσηνίας και να ισχύει η απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 837/Β/4-12-86 που ένταξε την ευρύτερη περιοχή του Ναού του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες Φιγαλείας, του Νομό Ηλείας.

Επιμέλεια: Δημ. Δημοσθενίδου

Βιβλιογραφία:

Βιβλίο Κυρ. Μαντζιβή «Επικούριος Απόλλων»

Έκδοση Υπ. Πολιτισμού για το ναό του Ε.Α.

Ελευθεροτυπία 16/9/09

Δελτίο τύπου Υπ. Πολιτισμού 18/9/09

Εγκύλιος επιστολή Νομαρχίας Ηλείας